Βανδαλισμοὶ ἔργων τέχνης καὶ ἀρχιτεκτονημάτων

Ἔπεσε στὴν ἀντίληψή μου πόστερ τὸ ὁποῖο συσχετίζει τὶς χριστιανικὲς καταστροφὲς ναῶν μὲ τοὺς τζιχαντιστές.

Τὸ πόσους ναοὺς κατέστρεψαν, εἶναι (ἀρχαιολογικῶς κ.ἄ.) συζητήσιμο, ὅπως καὶ τὸ ἂν θεώρησαν συλλογικὰ-συνολικὰ καὶ θεσμικὰ τὴν καταστροφὴ ἕναν καλὸ-ἠθικὸ τρόπο ἐκχριστιανισμοῦ.

Ὅταν ἀνέφερα σὲ κάποιον τοὺς δεκατέσσερις νόμους τοῦ ἐκχριστιανισμένου ρωμαϊκοῦ κράτους τοῦ 4ου-5ου αἰ. οἱ ὁποῖοι ἐναντιώνονται στὴν καταστροφὴ ἀρχαίων ναῶν καὶ κτηρίων/μνημείων, καὶ προστάζουν τὴν προστασία τους, μὲ παρέπεμψε σὲ μιὰ μεταπτυχιακὴ ἐργασία μὲ θέμα τὴν «ἀντιπαγανιστικὴ νομοθεσία τῶν ρωμαίων αὐτοκρατόρων», κουτοπόνηρα ἢ ἀπὸ ἄγνοια συγχέοντας τὴν ἀπαγόρευση τῶν θυσιῶν/τῆς παγανιστικῆς λατρείας μὲ τὴν καταστροφὴ τῶν ναῶν. Κουτοπόνηρα ἢ ἀπὸ ἄγνοια, γιατὶ λ.χ. ὁ ἴδιος αὐτοκράτορας ποὺ ἀπαγορεύει τὶς θυσίες θεσπίζει καὶ νόμους κατὰ τῆς καταστροφῆς τῶν ναῶν.

Ἐμένα μοῦ κάνει ἐντύπωση τὸ ἑξῆς. Ποιοὶ κατηγοροῦν γιὰ καταστροφὴ ἔργων τέχνης τοὺς χριστιανοὺς τῆς Ὕστερης Ἀρχαιότητας συγκρίνοντάς τους μὲ τοὺς τζιχαντιστές; Νομίζουν ὅτι μὲ ἀφετηρία τὶς δικές τους ἰδεολογίες ἔχουν τὸ ἠθικὸ ἀνάστημα νὰ κατηγοροῦν κάποιον γιὰ «βίαιη συμπεριφορά»; Ἔγιναν μήπως «καταδικάζω τὴ βία ἀπ’ ὅπου κι ἂν αὐτὴ προέρχεται» ἢ παραμένουν στὸ καλὸ δοκιμασμένο «ἡ δική μου βία εἶναι ἡ καλή»; Δὲν βγάζουν πρῶτα τὸ δοκάρι ἀπὸ τὸ μάτι τους ποὺ (τὸ μάτι) τὰ πάντα ὁρᾶ;

1. Οἱ «ὁπαδοὶ τοῦ Διαφωτισμοῦ», κι ἐδῶ ἐννοῶ τὴν γηπεδικὴ ἀντίληψη τοῦ μαχητικοῦ ἀντιεκκλησιαστικοῦ ρεύματος, ποὺ διαφημίζεται ὡς ἡ ἀφρόκρεμα τῆς ἠθικῆς (ἀφοῦ ὁ Διαφωτισμὸς ἔχει μεγάλη ποικιλία πέρα ἀπὸ τὴν ἀντίθεση στὴν ὀργανωμένη χριστιανικὴ θρησκεία, ποικιλία ποὺ ἀγνοοῦν μᾶλλον οἱ καλοὶ κἀγαθοὶ ὁπαδοί). Ἀλλὰ νά τί ἔχουν κάνει στὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση: Ἡ ἐκκλησία τῆς μονῆς τοῦ Κλουνὺ ἦταν ἡ μεγαλύτερη στὴ δυτικὴ Εὐρώπη ὣς τὸν 17ο αἰώνα. Μάλιστα, ἡ μονὴ διατηροῦσε καλλιτεχνικὲς καὶ «διπλωματικὲς» σχέσεις μὲ τὴ Ρωμανία τὸν 11ο αἰώνα. Ὡστόσο, καταστράφηκε κατὰ τὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση, καὶ πέτρα-πέτρα λεηλατήθηκε ἀπὸ τοὺς «ὁπαδοὺς τοὺ Λόγου». Ἡ βιβλιοθήκη τῆς μονῆς κάηκε καὶ τὸ κράτος πούλησε τὴ μονὴ γιὰ 2,5 ἑκ. φράγκα. Σήμερα ἐλάχιστα ἀπομεινάρια ὑπάρχουν. Καὶ εἶναι πολλὲς ἄλλες τέτοιες περιπτώσεις.

Πολλὰ μεσαιωνικὰ ἀγάλματα καταστράφηκαν ἀπὸ τοὺς «ὀρθολογιστὲς» ἐπειδὴ τὰ ἐκλάμβαναν ὡς ἀγάλματα γάλλων βασιλιάδων ἐνῶ αὐτὰ ἦταν ἀγάλματα προσώπων τῆς Π. Διαθήκης κ.λπ.:

2. Οἱ ὁπαδοὶ ἑνὸς μαχητικοῦ μεσοπολεμικοῦ σοβιετικοῦ ἀντικληρικαλισμοῦ. Κι αὐτοὶ κατέστρεφαν ἐκκλησίες. Ἕνα παράδειγμα, ἡ ἀνατίναξη τοῦ ναοῦ τοῦ Σωτήρα στὴ Μόσχα:

3. Οἱ πάλαι-ποτὲ μαοϊκοὶ μὲ τὴν Πολιτιστικὴ Ἐπανάσταση. Τότε κατέστρεφαν, ὅπως οἱ τζιχαντιστές, ἀγάλματα τοῦ Βούδα, έκαιγαν ἱστορικὰ ἀρχεῖα, κατέστρεφαν πανάρχαια μοναστήρια, βιβλία, κειμήλια, θρησκευτικὰ ἀντικείμενα – μὴ χριστιανικά

4. Οἱ τοῦ ἱσπανικοῦ ἐμφυλίου, οἱ ἀναρχικοὶ-«δημοκράτες».

Ἐδῶ βέβαια, προαπαιτεῖται μιὰ «δήλωση φρονημάτων», γιατὶ ὁ Ἱσπανικὸς Ἐμφύλιος ἦταν ἡ μάχη τοῦ Φωτὸς κατὰ τοῦ Σκότους…(δὲν ἔχει γκρίζο καὶ στίγματα ὅπως ἀλλοῦ). Λοιπόν, ἀκολουθεῖ ἡ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΗΛΩΣΗ ΦΡΟΝΗΜΑΤΩΝ: «Φυσικὰ οἱ φρανκιστὲς ἦταν φασίστες τοῦ κερατᾶ, φυσικὰ λυπᾶμαι ποὺ νίκησαν αὐτοὶ κι ὄχι οἱ δημοκράτες…40 χρόνια χούντα». ΤΕΛΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗΣ ΔΗΛΩΣΗΣ.

Ἀλλὰ δὲν κατάλαβα γιατί τὰ παραπάνω δικαιολογοῦν τὴν καταστροφὴ μνημείων κι ἔργων τέχνης ὄχι σὲ μιὰ “era vulgaris” ἀλλὰ μετὰ τὸ Διαφωτισμό.

 

Φυσικά, τὸ ἐπιχείρημα ὅτι «ἡ Καθολικὴ Ἐκκλησία στὴν Ἰσπανία ἦταν καταπιεστικὴ» ἢ ὅτι «ἡ Βουδιστικὴ θρησκεία ἦταν καταπιεστική», ἄρα «καλῶς πράξαμε» εἶναι ὑποκριτικό. Γιατὶ οἱ ἴδιοι ποὺ τὸ χρησιμοποιοῦν ἀρνοῦνται ἀντίστοιχες ἀντιδράσεις, ὅπως τῶν Ἑλλήνων πρὸς τὰ ὀθωμανικὰ τζαμιὰ μετὰ τὸ 1821 καὶ τὸ 1912. Στὶς περιπτώσεις αὐτὲς ἦταν προφανὴς ἡ ἀντίδραση πρὸς ἕναν ξένο κατακτητή, δηλαδὴ ἦταν πολὺ πιὸ καταπιεστικὲς ἀπὸ μιὰ ἐμφύλια καταπίεση. Εἶναι καλὸ νὰ γκρεμίζονται ἐκκλησίες ἀλλὰ ὄχι τζαμιὰ ἑνὸς κατακτητῆ (ποὺ ἀντιλαμβανόταν τὸν ἑαυτό του ὡς κατακτητή), μᾶς λένε οὐσιαστικά.

Ἄλλωστε, ἡ ὑπεκφυγὴ (ὅτι ἡ τσαρικὴ ἢ ἡ καθολικὴ ἐκκλησία καταπίεζε καὶ γι’ αὐτὸ ξέσπασαν ἐναντίον τῶν καθολικῶν καὶ ὀρθόδοξων ἔργων τέχνης) δὲν πείθει, γιατὶ ὅποιος ἀναγορεύει τὴν Τέχνη καὶ τὴν προστασία της σὲ ὕψιστο κριτήριο ἀνωτερότητας, πολιτισμοῦ καὶ ἀπουσίας βαρβαρότητας, αὐτὸς δὲν ἔχει ὕστερα τὸ δικαίωμα νὰ κάνει λογικὰ αὐθαίρετες ἐξαιρέσεις στὸ κριτήριο ποὺ ὁ ἴδιος ἔθεσε ἰσχυριζόμενος ὅτι κάποια ἔργα τέχνης μποροῦν νὰ καταστρέφονται ἐξαιτίας τῆς καταπιεστικῆς πολιτικῆς ὅσων ἀσπάζονταν τὶς ἀξίες τῶν συγκεκριμένων ἔργων τέχνης.

Οὔτε ἡ ἄποψη ὅτι «αὐτὰ δὲν ἦταν ἔργα τέχνης» εὐσταθεῖ. Γιατὶ τέτοια ἐπιχειρήματα εἶναι ξεπερασμένα στὴ σύγχρονή μας ἐποχή, στὴν ὁποία ὡς ἔργο τέχνης μπορεῖ νὰ ἐκλαμβάνεται ὁτιδήποτε· πόσο μᾶλλον ναοί, εἰκόνες κι ἀγάλματα. Ἀκόμη κι ἂν οἱ δημιουργοί τους δὲν τὰ θεωροῦσαν ἔργα τέχνης μὲ τὴ σύγχρονη ἔννοια: Γιατὶ, θὰ ἦταν ἐξαιρετικὰ παράλογο νὰ ποῦμε ὅτι ὁ Παρθενώνας ἢ ἕνα λατρευτικὸ εἰδώλιο καὶ ἄγαλμα προχριστιανικῆς θεότητας, τὰ ὁποῖα δημιουργήθηκαν γιὰ θρησκευτικοὺς κι ὄχι γιὰ καλλιτεχνικοὺς σκοπούς, εἶναι ἔργα τέχνης παρὰ τὴν ἀντίθετη ἄποψη τῶν πολυθεϊστῶν δημιουργῶν τους, ἐνῶ ἡ Ἁγία Σοφία ἢ μιὰ χριστιανικὴ εἰκόνα δὲν εἶναι ἐπειδὴ οἱ χριστιανοὶ δημιουργοί τους δὲν τὰ ἔβλεπαν ὡς ἔργα τέχνης ἀλλὰ ὡς θρησκευτικὰ ἀντικείμενα.

Ἐπιπλέον, δὲν ἀποτελεῖ κριτήριο γιὰ τὴν θεώρηση ὡς ἔργου τέχνης μιᾶς εἰκόνας, ἀγάλματος ἢ ἐκκλησίας τὸ ἂν ἡ εἰκόνα, τὸ ἄγαλμα ἢ ἡ ἐκκλησία ἦταν «δημιουργήματα καταπιεστῶν».

Ἔρχονται ὅλοι αὐτοὶ καὶ ἐνῶ ἔχουν κάνει «ὅ,τι καὶ οἱ χριστιανοὶ», καὶ μάλιστα σὲ ἐποχὲς πολὺ πιὸ πρόσφατες ἀπὸ τὸν 4ο αἰ. μ.Χ. ὅταν καταστρέφονταν λ.χ. τὸ Σαράπειο (16 αἰῶνες μετά), κατηγοροῦν τοὺς χριστιανούς. Σίγουρα, αὐτὸς ποὺ ἔφτιαξε τὸ πόστερ ἀνήκει σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς τέσσερις ὁμάδες. Μπορεῖ ὅμως νὰ θέσει θέμα χριστιανικῆς υποκρισίας (ἀγάπη/βία) κάποιος ποὺ ἐπίσης κατέστρεψε (…δι’ ἀντιπροσώπου καὶ «φαντασιακά») ἔργα τέχνης και ναοὺς ἐπειδὴ δὲν τοῦ ταίριαζαν οἱ θρησκεῖες αὐτές; Μπορεῖ νὰ ὑψώνει καὶ νὰ κουνᾶ τὸν δείκτη του ἐνῶ τὰ ἰνδάλματά του ἔχουν κάνει τὸ ἴδιο, περηφανευόμενα μάλιστα γιὰ τὴν (ἠθικὴ) ἀνωτερότητά τους; Γιατὶ, διαφέρει πολὺ νὰ κάνεις τὰ ἴδια μὲ τοὺς παλιοὺς υποστηρίζοντας ταυτόχρονα ὅτι οἱ παλιοὶ εἶναι κατώτερου πολιτισμικοῦ ἐπιπέδου ἀπὸ τὸ νὰ κάνεις τὰ ἴδια χωρὶς νὰ ἀπαξιώνεις τοὺς παλιούς.

Μόνο κάποιος ποὺ δὲν ἔχει «κάνει τὸ ἴδιο» μπορεῖ νὰ πιστεύει ὅτι βρίσκεται σὲ θέση ἠθικῆς ὑπεροχῆς, καὶ μόνο ὅταν «δὲν ἔχει κάνει τὸ ἴδιο» μπορεῖ νὰ πιστεύει ὅτι ὁ ἴδιος ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ καταγγέλλει.

Ἀπὸ πότε ἀπέκτησαν τὸ δικαίωμα νὰ κουνᾶν τὸ δάχτυλο ἐπικριτικὰ ὅλοι αὐτοί;

 

καὶ ἕνας κάπως ἀποκεφαλισμένος Σολωμός: