«Ἔχουμε περισσότερα κοινὰ μὲ τὸ Ἰσλάμ»

Στὴν ἑλληνικὴ κοινωνία, ποὺ βολοδέρνει μεταξὺ Ἰσλὰμ καὶ Δυτικῶν ἐδῶ καὶ 8 αἰῶνες, καὶ σήμερα βρίσκεται στὰ πρόθυρα καταστάσεων σὰν κι αὐτῶν τοῦ 1204 ἢ τοῦ 1453, ὑπάρχει διάχυτη ἡ ἐντύπωση (ἄλλοτε λόγω ἀντιδυτικισμοῦ λόγω τῆς πενταετίας 2010-2015, ἄλλοτε ὄχι) ὅτι «Μὲ τὸ Ἰσλὰμ τὰ βρίσκουμε καὶ συνεννοούμαστε καλύτερα ἀπ’ ὅ,τι μὲ τοὺς Δυτικούς». Ἡ ἄποψη αὐτὴ σὲ πιὸ θεωρητικὸ ἐπίπεδο ἐκφράζεται μὲ ἀντιλήψεις τοῦ τύπου «ὑπάρχει πολιτισμικὴ κοινότητα Ἰσλάμ-Βυζαντινῶν/Νεοελλήνων» ἢ καὶ ὅτι οἱ μεσαιωνικοὶ Ἄραβες εἶναι «(συγ)κληρονόμοι τοῦ Ἀρχαίου Κόσμου». Παρακάτω, κάποιες συγκρίσεις Βυζαντίου-Ἰσλάμ, γιὰ νὰ δοῦμε πόσο οἱ δυὸ αὐτοὶ πολιτισμοὶ μοιάζουν:

Σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ Ἰσλάμ, ποὺ ἐξαφάνισε κάθε ἵχνος Χριστιανισμοῦ καὶ ἐκκλησιῶν στὴν ἀραβικὴ χερσόνησο (κι ἀκόμα κάνει τὸ ἴδιο), τὸ Βυζάντιο ἐπέτρεπε τὴ λειτουργία τζαμιοῦ στὴν Κωνσταντινούπολη (8ος-15ος αἰ.) τὸ ὁποῖο μάλιστα οἱ κάτοικοί της ὑπερασπίστηκαν ἀπὸ ἀπό φραγκικὴ ἀπόπειρα ἐμπρησμοῦ του τὸ 1204. Σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ Ἰσλάμ, ποὺ ἐξαφάνισε τὰ ἑλληνικὰ καὶ ἐξαράβισε τοὺς ἑλληνόφωνους κατοίκους τῆς Μ. Ἀνατολῆς γιατὶ τὰ ἔβλεπε ὡς γλώσσα τῶν Ἀπίστων ἄρα κατώτερη καὶ ἐπικίνδυνη, τὸ Βυζάντιο ἔφτιαξε ἀλφάβητο γιὰ τοὺς Σλάβους καὶ ἀρνήθηκε τὴν ἱερότητα (προσοχὴ στὴ λέξη) τῆς ἑλληνικῆς. Ἀντίθετα: τὸ «ἐν οὐρανοῖς» πρωτότυπο, πρὸ τῆς Δημιουργίας, Κοράνιο εἶναι, βέβαια, κι αὐτὸ γραμμένο στὰ ἀράβικα.

Τὸ Ἰσλὰμ εἶχε Ἱερὸ Πόλεμο (Τζιχὰντ) στὸ ὁποῖο συμμετεῖχαν ἀκόμη καὶ οἱ πλέον φιλοσοφημένοι, μυστικιστὲς κ.λπ., οἱ Σούφι· ἐνῶ στὸ Βυζάντιο ὄχι μόνο δὲν εἶχε οὔτε ἀνέπτυξε τέτοια θεωρία, ἀλλὰ καὶ ποτὲ δὲν ἁγιοκατάταξε τοὺς φονευθέντες σὲ πολέμους κατὰ τοῦ Ἰσλὰμ ἢ τῶν σχισματικῶν Δυτικῶν στρατιῶτες του. Ὅταν πολεμοῦσε τοὺς Ἄραβες, τοὺς πολεμοῦσε ὡς κράτος κατὰ κράτους. Σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ Ἰσλάμ, ὅπου ὑπῆρχε ἡ Σαρία καὶ οἱ θεολόγοι ἐξηγητές της, στὴ Ρωμανία ὑπῆρχε τὸ κοσμικὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο, ξέχωρο ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς κανόνες, τὸ ὁποῖο συχνὰ (διαζύγιο, τοκισμὸς κ.ἄ.) ἐρχόταν σὲ ἀντίθεση καὶ ἐπικρατοῦσε σὲ βάρος ἀρχέγονων ἐκκλησιαστικῶν ἀντιλήψεων.

Σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ Ἰσλάμ, ποὺ ἔθεσε τὰ ζητήματα τῆς ἐκλογῆς καὶ παραμονῆς στὴν ἐξουσία τοῦ ἡγεμόνα μὲ κριτήρια θρησκευτικά, στὸ Βυζάντιο κανεὶς αὐτοκράτορας δὲν ἀνατράπηκε μόνο καὶ μόνο λόγω τῆς ἀποκλίνουσας πίστης του (π.χ. δυναστεία Εἰκονομάχων, αὐτοκράτορες-ἔμπρακτοι ὑποστηρικτὲς τῆς Ἕνωσης μὲ τὴ δυτικὴ Ἐκκλησία). Σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ Ἰσλὰμ καὶ τὸ Χαλιφάτο του, ἡ «Ρωμαίων Πολιτεία» δὲν λογαριαζόταν ὡς οὐρανοκατέβατο, θεόσδοτο κράτος· οὔτε οἱ κανόνες οὔτε κἂν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας σὰν τὸν Ἰωάννη Χρυσόστομο δὲν καταδέχτηκαν τέτοιες ἐκλογικεύσεις καὶ ἱεροποιήσεις κρατικῶν μορφωμάτων.

Ἂν πιστέψουμε τὶς περιγραφὲς τῆς βυζαντινῆς γυναίκας ἀπὸ Μουσουλμάνους περιηγητὲς στὴ Ρωμανία, σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς Μουσουλμάνες, οἱ Βυζαντινές (τουλάχιστον στὴν Κ/Πολη) δὲν φόραγαν μαντίλα, κυκλοφοροῦσαν δημόσια ἀκάλυπτες (ἀκόμη καὶ μετὰ τὸ γάμο), μποροῦσαν νὰ μείνουν ἀνύπαντρες (χωρὶς νὰ καλογερέψουν), δὲν ὑφίσταντο κλειτοριδεκτομή, ἐνῶ οἱ Βυζαντινοὶ ἦταν μονογαμικοί. Ὅλα αὐτὰ προξενοῦσαν τρομερὴ ἐντύπωση στοὺς μορφωμένους περιηγητὲς Ἄραβες, οἱ ὁποῖοι «πόρνες» ἀνέβαζαν, «πόρνες» κατέβαζαν τὶς προγόνους τῶν Νεοελληνίδων. Ἐννοεῖται ὅτι τὰ παραπάνω, ποὺ δὲν υἱοθετοῦσαν οἱ Βυζαντινές, ἦταν ἡ γυναικεία καθημερινότητα στὸ Ἰσλάμ· ἀλλιῶς, πρὸς τί ἡ ἔκπληξη τῶν περιηγητῶν;

Σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ Ἰσλάμ, ποὺ δὲν ἀντέγραψε οὔτε ποιητὲς οὔτε Ὅμηρο οὔτε ἱστορικοὺς οὔτε τὴν πολιτικὴ σκέψη τῶν Ἀρχαίων οὔτε, ἀκόμη-ἀκόμη, ζωολογικὲς πραγματεῖες μὲ θέμα τὰ (ἀκάθαρτα) γουρούνια, τουλάχιστον τὰ 3/4 τῶν γνωστῶν σὲ μᾶς ἀρχαίων κειμένων καὶ συγγραφέων μᾶς ἔγιναν γνωστὰ ἀπὸ τὸ Βυζάντιο. Ὅσον ἀφορᾶ τὸν Ἀριστοτέλη, ἡ ἀναλογία βυζαντινῶν / ἰσλαμικῶν χειρογράφων εἶναι 8 πρὸς 2, ἐνῶ εἶναι ἀποδεκτὸ ὅτι τὸ σύνολο τοῦ σωζόμενου ἀριστοτελικοῦ ἔργου, τῇ ἐξαιρέσει 2-3 δευτερευόντων ἔργων, ἔφτασε στὴ μεσαιωνικὴ Δύση πρῶτα ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ κι ὄχι ἀπὸ τὰ ἀραβικά. Ἐπίσης, ὄχι ἁπλῶς ἡ μεγάλη πλειονότητα τῶν μεταφραστῶν τῶν ἀρχαίων κειμένων στὰ ἀραβικὰ ἦταν ἰσλαμοκρατούμενοι χριστιανοί, ἀλλὰ καί, ἐπειδὴ οἱ Ἄραβες στὴν συντριπτική τους πλειοψηφία δὲν καταδέχονταν (ἀντίθετα μὲ τοὺς Δυτικούς) νὰ μάθουν τὰ ἑλληνικά, συχνὰ οἱ ἀραβικὲς μεταφράσεις εἶναι ἀπὸ δεύτερο χέρι: Πρῶτα ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ στὰ συριακὰ καὶ κατόπιν ἀπὸ τὰ συριακὰ στὰ ἀραβικά, μὲ ὅσες ἀσάφειες καὶ ὅσα προβλήματα προκαλοῦνται ὅσον ἀφορᾶ τὴν πιστὴ μετάφραση τοῦ κειμένου. Παρὰ τὰ δύο παραπάνω δεδομένα, οἱ μεσαιωνικοὶ Μουσουλμάνοι κατηγοροῦσαν τὸ Βυζάντιο ὅτι «κατέστρεψε τὴ φιλοσοφία», τῆς ὁποίας τὸ Ἰσλὰμ εἶναι ὁ αὐθεντικὸς κληρονόμος(!). Λόγιοι τοῦ Ἰσλὰμ εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ πρῶτοι διατύπωσαν τὸ παραπάνω ἐπιχείρημα τὸ ὁποῖο αἰῶνες μετὰ ξαναδιατύπωσαν οἱ «ἀποικιοκράτες Δυτικοί». Οἱ ἀντιδυτικοὶ σωστὰ ἀναφέρουν τὴν νεωτερικὴ-διαφωτιστικὴ ἐκδοχὴ τοῦ ἐπιχειρήματος, ἀγνοοῦν ὅμως (ἐσκεμμένα, ἐνίοτε) τὴν προγενέστερή της ἰσλαμική. Πολὺ πρὶν ἀπὸ τοὺς δυτικοὺς Φαλμεράυερ – Μάνγκο καὶ τὰ ἐν Ἑλλάδι παραρτήματά τους, ἦταν οἱ μεσαιωνικοὶ Μουσουλμάνοι λόγιοι ποὺ πρῶτοι ἀρνήθηκαν τὴ σχέση τῶν Βυζαντινῶν μὲ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό καὶ τοὺς Ἀρχαίους.

Σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ Ἰσλάμ, ποὺ ἐπὶ αἰῶνες –ὣς τοὺς Σταυροφόρους– ἔβλεπε (μὲ βάση ὄχι μόνο τοὺς πολέμους ἀλλὰ καὶ τὴν γραμματεία του) τὸ Βυζάντιο ὡς τὸν Κατεξοχὴν «Ἐχθρὸ» καὶ «Ἄλλο», τὸ Βυζάντιο εἶχε τὴν διαλλακτικὴ φιλειρηνικὴ στάση ποὺ ἐκφράζει ὁ Λέων ΣΤ’ (9ος αἰ.): «Πρὸ πάντων…νὰ μὴν σηκώνεσαι ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν παρὰ μόνο ὅταν πρῶτα ἐκεῖνοι κάνουν ἐπιδρομὴ στὴ δική μας χώρα… Γιατὶ ἐμεῖς…πάντοτε θέλουμε τὴν εἰρήνη καὶ ἔναντι τῶν ὑπηκόων μας καὶ ἔναντι τῶν βαρβάρων…Ἂν τὰ ἔθνη δὲν προτίθενται νὰ μὰς ἀδικήσουν, μὴ βάψεις τὴ γῆ μὲ αἵματα πολέμων κατὰ βαρβάρων… Ἂν οἱ ἐχθροὶ ἀρχίσουν ἄδικη ἐπίθεση κατατρέχοντας τὴ γῆ μας, τότε ὑπάρχει δίκαιη ἀφορμή, καθὼς καὶ ἄδικος πόλεμος ἐκ μέρους τους, τότε μὲ θάρρος καὶ προθυμία νὰ τοὺς πολεμήσεις». Ἀντίθετα, τὸ Ἰσλὰμ δὲν ἀρκέστηκε, φυσικά, στὴν κατάληψη τῆς Μ. Ἀνατολῆς ἀλλὰ ἐπὶ αἰῶνες διενεργοῦσε ἑκατοντάδες ἐπιδρομὲς σὲ Αἰγαῖο, Μικρασία, Κωνσταντινούπολη, Κρήτη κ.ἀ. Δὲν εἶναι παράξενο ὅτι οἱ Ἄραβες (ὅπως κι οἱ Δυτικοί) «δειλοὺς» ἀνέβαζαν τοὺς Βυζαντινούς, «θηλυπρεπεῖς» τοὺς κατέβαζαν. Γιατί; Γιατὶ οἱ Βυζαντινοὶ δὲν ἦταν αἱμοδιψεῖς. Μελέτες μὲ βάση βυζαντινὰ πρακτικὰ σχετικὰ μὲ διαθῆκες-κληρονομιές (πολλῶν αἰώνων) δείχνουν τὸ παράξενο γεγονὸς ὅτι στὴ Ρωμανία τὰ κληρονομούμενα βιβλία ἦταν περισσότερα ἀπὸ τὰ ὅπλα.

Ἀρχιτεκτονικά, τὸ Ἰσλὰμ ἀντέγραψε τοὺς τρούλους καὶ τὰ ὀξυκόρυφα τόξα τὰ ὁποῖα προϋπῆρχαν στὴ βυζαντινὴ Μ. Ἀνατολή. Ὅταν οἱ Μουσουλμάνοι ζητοῦσαν τεχνίτες καὶ ψηφοθέτες γιὰ τὰ κτίσματά τους (ἀπὸ Κόρδοβα ὣς Δαμασκό), καὶ οἱ Βασιλεῖς τῶν Ρωμαίων τοὺς τὰ χορηγοῦσαν ἁπλόχερα γιὰ νὰ ἐκπολιτιστοῦν, οἱ πρῶτοι θεωροῦσαν (καὶ τὸ ἔλεγαν) ὅτι ἡ προσφορὰ τῶν δεύτερων ὀφειλόταν σὲ συνειδητὴ παραδοχῆς τῆς κατωτερότητάς/ὑποταγῆς τους ἔναντι τοῦ Ἰσλάμ. Γιὰ τέτοια κοινότητα ἀντιλήψεων καὶ πολιτισμικὴ ἀλληλοκατανόηση μιλᾶμε. Δὲν ἀρνεῖται κανείς, προφανῶς, τὶς ἐπιστημονικές, μαθηματικὲς κ.ἄ., ἐργασίες καὶ προόδους τῶν Ἀράβων. Ἀλλὰ καὶ οἱ Βυζαντινοὶ εἶχαν ὑγρὸ πῦρ, ὄργανα, «αὐτόματα».

Πάει πολὺ αὐτὸς ὁ μύθος, νὰ τὸν ἀκοῦμε συνέχεια. Ὄχι βέβαια, δὲν ἔχουμε καμμία σχέση μὲ τὸ Ἰσλάμ, Νεοέλληνες καὶ Βυζαντινοί, ὅπως νοεῖται ἡ «σχέση» καὶ ἡ κοινότητα / ὁμοιότητα / κοινὴ κληρονομιά. Πέρα ἀπὸ μιὰ ἀνάπηρη, περιορισμένη σχέση του μὲ τὴν Ἀρχαιότητα καὶ πέρα ἀπὸ τὴν ἀποδοχὴ ἀρκετῶν αἱρετικῶν χριστιανικῶν ἰδεῶν (π.χ. Δοκητισμὸς ὅσον ἀφορᾶ τὴ Σταύρωση), τὸ Ἰσλὰμ δὲν εἶναι κληρονόμος τοῦ ἑλληνιστικοῦ, ρωμαϊκοῦ, χριστιανικοῦ κόσμου τῆς Ὕστερης Ἀρχαιότητας· εἶναι ὁ καταστροφέας του. Ἐξαιτίας ἡ Μεσόγειος ἔγινε ἄγονη γραμμή, θάλασσα-σύνορο ἀπὸ θάλασσα-Οἰκουμένη ποὺ ἦταν· ἐξαιτίας του τὸ κέντρο βάρους τῆς Εὐρώπης μετατοπίστηκε συνεπακόλουθα στὸ Ρῆνο, καὶ ἐξαιτίας του ὁ ἑλλαδικὸς χῶρος ἔγινε δυσβάστακτο σύνορο καὶ περιθώριο δυὸ κόσμων. Ἂν οἱ «Φράγκοι» κατάφεραν τὸ 1204, οἱ Ἄραβες κατέστησαν ψαροχώρι τὴν ξακουστὴ Ἀλεξάνδρεια καὶ κωμόπολη τὴν Ἀντιόχεια· κι ἂν δὲν ὑπῆρχαν οἱ Ἄραβες, ποτὲ οἱ Δυτικοὶ δὲν θὰ εἶχαν ἐπικρατήσει εἰς βάρος τῶν Ἑλλήνων. Ἡ δουλεία μας στὸ Ἰσλὰμ δὲν ἦταν «συμβίωση», «συνύπαρξη», «ἀλληλεπίδραση», «ἀλληλοπεριχώρηση», τσιφτετέλια καὶ χαρά. Ἂν πρέπει νὰ κρίνουμε ἕναν πολιτισμὸ ἀπὸ τὰ ντιριντάχτα ἢ τὰ παλαιστινιακὰ φουλάρια του (μόνο οἱ παρωπίδες ἐμποδίζουν νὰ γίνει ἀντιληπτὸ ὅτι τὸ πρῶτο κράτος ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀναγνωρίστηκε τὸ Ἰσραὴλ στὰ σύνορα τοῦ σχεδίου τοῦ ΟΗΕ ἦταν ἡ ΕΣΣΔ), καὶ βάσει αὐτῶν νὰ τὸν συγκρίνουμε μὲ ἄλλους καὶ νὰ χαρακτηρίσουμε τὸ πράγμα αὐτὸ «σχέση», «κοινότητα ἀντιλήψεων», «συγκληρονομιὰ ἐπὶ τοῦ Ἀρχαίου πολιτισμοῦ», κάπου ἔχουμε χάσει τὴν αἴσθηση τῆς πραγματικότητας. Ἂν τώρα, πρέπει νὰ θαυμάζουμε τὸν Ἀλὴ Μπαμπὰ καὶ τὴ βιβλιοθήκη τῆς Βαγδάτης, σαφῶς: Γιὰ μᾶς, ἡ δουλεία στοὺς κολλεκτιβιστές, τὰ σοβατίσματα τῶν ψηφιδωτῶν μας κ.λπ. μετρᾶνε περισσότερο ἀπὸ τὰ ἀραβουργήματα καὶ τὸν Ἴμπν Χαλντούν. Σαφῶς, γιὰ ἕναν Ἰάπωνα τὰ ἀραβουργήματα μετρᾶνε περισσότερο, ἀλλὰ δὲν εἴμαστε Ἰάπωνες τουρίστες, κι ἔχουμε κάθε δικαίωμα νὰ βλέπουμε ὅπως θέλουμε τὴν ἱστορία μας. Μιλᾶμε γιὰ τὴ ζωή μας κι ὄχι γιὰ κὰρτ-ποστάλ.

Δυστυχῶς, στὴ χώρα αὐτὴ οἱ περισσότεροι πλέον πιστεύουν ὅτι ἡ ἰδεολογικὴ ἐπιλογή τους εἶναι ἢ ὁ Βησσαρίωνας κι ὁ Πλήθων Γεμιστὸς ἢ ὁ Γεώργιος Τραπεζούντιος· ποτὲ ὁ Παλαιολόγος…

Advertisement