περὶ τέχνης

Διάβαζω κάτι παλιὲς συζητήσεις μου γιὰ τὴν τέχνη. Καὶ δῶσ’ του ὁ συνομιλητὴς νὰ προσπαθεῖ νὰ μὲ πείσει γιὰ τὸ ὅτι ὑπάρχει ἀλλοτρίωση καὶ ὅτι ὁ κόσμος, ἡ κοινωνία, ὁ καπιταλισμός, καὶ καλά, ὁπότε ἔχει μιὰ κάποια βάση τὸ σύνθημα «Ἡ τέχνη εἶναι νεκρή».

Λοιπόν, ξεκινῶ μὲ τὸ ἀξίωμα ὅτι δὲν ὑπάρχει στὴν πραγματικότητα ἀλλοτρίωση καὶ ὁ λόγος γι’ αὐτὸ εἶναι ὅτι τὸ ἀνθρώπινο εἶναι ἁπλὰ ὅ,τι ἔκαναν καὶ κάνουν οἱ ἄνθρωποι. Ἡ Ἀλλοτρίωση ὡς ἔννοια προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη κάποιας ἀνθρώπινης οὐσίας, καὶ σημαίνει τὴν κακὴ τροποποίηση μιᾶς ἀνθρώπινης καὶ καλῆς οὐσίας. Τὴν οὐσία αὐτὴ βεβαίως γνωρίζουν οἱ σοφοὶ καὶ ἀγνοοῦν οἱ λοιποὶ ἄσοφοι. Μάλιστα, ὁποιαδήποτε μεταβολὴ ἀπὸ ὅ,τι μᾶς φαίνεται παραδεδομένο θεωρεῖται ὡς ἀπώλεια μιᾶς ἀρχέγονης καὶ πανανθρώπινης οὐσίας, ἐνῶ τέτοιες μεταβολές, δυσάρεστες καὶ μή, εἶναι ἀμέτρητες στὴν ἱστορία. Τὸ πρόβλημα εἶναι ὅτι ὅλες οἱ ἀντίθετες παρατάξεις πιστεύουν ὅτι γνωρίζουν τὸ περιεχόμενο αὐτῆς τῆς οὐσίας, τῆς ἀνθρώπινης ἰδιότητας, καὶ τὸ ὡραῖο αὐτὸ τσίρκο συνεχίζεται, καὶ τελικὰ ἀπὸ τὴν πολυφωνία καὶ τὴν πολυλογία ὅλων δὲν ἔχεις λόγο ἢ χρόνο νὰ δεχτεῖς γιατί νὰ εἶναι ὁ ἕνας σοφὸς καὶ ὄχι ὁ ἄλλος. Θὰ σοῦ χρειαζόταν μιὰ ὁλόκληρη ζωὴ νὰ ἐξετάσεις ὅλα τὰ ἐπιχειρήματα, καὶ τελικὰ βολεύεσαι σὲ αὐτὸ ποὺ ξέρεις καὶ μέσα στὸ ὁποῖο γεννήθηκες προσπαθώντας νὰ ξεχάσεις ὅτι κι αὐτὸ ἦταν μερικὸ καὶ τυχαῖο.

Ἐντάξει, ἀσφαλῶς εἶναι κουραστικοὶ κάτι δεξιοὶ ἐθνοχριστιανοτέτοιοι, μὲ ἐπίπεδο πατώματος ὑπογείου, ποὺ ὑπερασπίζονται ὡσὰν κατηχητόπουλα τὸν καπιταλισμὸ ὡς τὸν καλύτερο ἱστορικὰ δυνατὸ κόσμο-σύστημα. Ἀλλά, ἀπὸ τὴν ἄλλη, μπορεῖς νὰ ζῆς σὲ ἕναν φρικτὸ κόσμο καὶ π.χ. νὰ γράφεις ἔξοχα ποιήματα, εἴτε αὐτὰ ἀφοροῦν τὸν φρικτό σου κόσμο εἴτε τὴν ἄρνησή του εἴτε ἀδιαφοροῦν γιὰ τὸ στοιχεῖο ποὺ τὸν καθιστᾶ φρικτό. Οὔτε ὁ ἐπαγγελματισμὸς εἶναι κάτι ποὺ συνεπάγεται τὴν ἀλλοτρίωση. Ἂν δὲν ὑπῆρχαν ἐπαγγελματίες καλλιτέχνες ἀλλὰ μόνο ὁ καθένας μας ἐρασιτέχνης ποὺ παίζει γιὰ τὴν πλάκα του ἕνα μουσικὸ ὄργανο, δὲν θὰ εἴχαμε κανένα ἀξιόλογο μουσικὸ ἔργο. Οἱ κλίκες καὶ οἱ ἀντίπαλες παρατάξεις πάντοτε ὑπῆρχαν, παντοῦ, ἀκόμη καὶ στὴν τέχνη.

Πάντοτε ὑπῆρχαν ἄνθρωποι ποὺ πουλοῦσαν τὴν τέχνη τους, τὴν ὑπέτασσαν σὲ ἐκεῖνο ποὺ ἀρέσει στὸν Καίσαρα ἢ στὸν ὁποιοδήποτε ἄλλο. Ἐμπόρευμα ἦταν καὶ πρὸ καπιταλισμοῦ ἡ μουσική. Καὶ τότε γιὰ ἐπαγγελματίες μιλᾶμε. Αὐτὸ ποὺ λείπει ἀπὸ τὸ Χτὲς εἶναι ἡ γιγαντιαία κλίμακα καὶ ἡ πολυπλοκότητά της, μπροστὰ στὴν ὁποία καθένας αἰσθάνεται ἀνίσχυρος. Τίποτε ἄλλο.

Πρακτικά, ὅλη ἡ σχετικὴ συζήτηση ὁδηγεῖ σὲ δῆθεν ἀντιμόδες καὶ ἀντιτέχνες, καὶ τὸ ἀστεῖο εἶναι στὸ ὅτι δὲν ἐξηγεῖται πῶς εὐδοκιμοῦν καὶ ἀναπτύσσονται ὑπὸ τὸν καπιταλισμὸ τέτοιες μικροῦλες ὀάσεις «μὴ ἀλλοτριωμένης τέχνης». Κανονικὰ καὶ μὲ βάση τέτοιες λογικές, κάθε τέχνη θὰ ἔπρεπε νὰ καταργηθεῖ ἕως ὅτου γίνει ἡ περίφημη ἐπανάσταση, εἴτε νὰ εἶναι στρατευμένη μὲ σκοπὸ τὴν ἐπανάσταση. (Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν μεταπολεμικὴ -καὶ μή- ὑπαρξιστικὴ μπαρούφα καὶ παραδοχὴ ὅτι ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἰμπεριαλισμὸ ὑπάρχει καὶ ἡ μοναξιά.) Τὸ ἀστεῖο ἐπίσης εἶναι ὅτι κατὰ τὰ ἄλλα κατηγορεῖται π.χ. ἡ θρησκευτικὴ τέχνη ὡς ἡ μόνη στρατευμένη -ποὺ εἶναι βέβαια στρατευμένη, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν τὴν κάνει λιγότερο ἐνδιαφέρουσα. Κατὰ τρίτον, αὐτὰ τὰ τσιτάτα μὲ τὸ «Κάτι εἶναι νεκρό/-ή» ἐκφέρονται ἀπὸ κάτι μαϊμοῦδες τοῦ Νίτσε (ἐγὼ ἔχω δεῖ νὰ ἐκφέρονται ἀπὸ ἀντινιτσεϊκοὺς καταστασιακούς κ.λπ.), ποὺ ἀντιγράφουν τὸ «ὁ Θεὸς εἶναι νεκρός» (ἀνομολόγητα ἐκφράζοντας τὴν ὑποταγή τους στὸ νιτσεϊκὸ αὐτὸ μοτίβο περὶ Τέλους) γιὰ ἑκατὸ ἄλλα διαφορετικὰ πράγματα, ἰδέες, καταστάσεις, κ.λπ., καὶ ἡ γραφικότητα τῆς ἀντίφασής τους ξεπερνᾶ τὸ ἡλιοβασίλεμα στὴ Σαντορίνη.

Ἂν σὲ διάφορα εἴδη μουσικῆς π.χ. παραδοσιακὴ ἢ ἔντεχνο, ὑπάρχει ἀδιέξοδο, δὲν εἶναι αὐτὸ λόγος νὰ δοῦμε κάποια ἀλλοτρίωση. Κάτι ἄλλο, ἡ κοινωνία ποὺ παρῆγε τὰ μουσικὰ αὐτὰ εἴδη, τελείωσε.